Buoyancy Control Device (BCD) หรือ Buoyancy Compensators (BCs) ก็จะกล่าวถึงอุปกรณ์ที่เป็นถุงลมที่เติมลม และปล่อยลมได้ระหว่างการดำน้ำ เพื่อชดเชยการลอยตัวของนักดำน้ำ และช่วยให้นักดำน้ำสามารถมีการลอยตัวเป็นกลางได้ตลอดการดำน้ำ ถือเป็นอุปกรณ์สำคัญในการดำน้ำเลยก็ว่าได้
นักดำน้ำจะได้ใช้มันทุกๆครั้งที่สำรวจโลกใต้น้ำ การเลือกซื้อชุด BCs คู่ใจซักหนึ่งตัว (หรือสี่ตัว) ก็ย่อมเป็นเรื่องปกติธรรมดา ปกตินักดำน้ำก็จะเลือกซื้อตามที่ครูผู้สอน หรือเจ้าของร้านดำน้ำ หรือเพื่อนแนะนำ เพราะว่าเป็นสิ่งที่เห็นใกล้ตัว และได้สัมผัส หรือได้ลองใช้จริงแล้ว
อย่างไรก็ดี เพื่อให้เข้าใจมากขึ้น ว่า BCs แบบไหน ทำงานอย่างไร มีข้อดี/ข้อเสียแบบไหน เราเลยเรียบเรียงให้คุณไว้แล้ว
ประเภทของ BCs
BCs ถูกจัดแบ่งประเภทให้เข้าใจได้อย่างง่ายๆตามโครงสร้างของมัน ซึ่งนักดำน้ำสมัยนี้ (ชุดสมัยก่อน เช่นพวก Vintage Scuba, หรือ Military use เราจะไม่พูดถึงในบทความนี้) จะใช้กันอยู่สามประเภทใหญ่ๆ คือ Jacket, Backplate and Wing, และ Sidemount BCs ซึ่งเราเรียกแบบนี้เพราะมันเป็นกลุ่มใหญ่มากๆ แต่เนื่องจาก sidemount เป็นเหมือนอีกแนวทางที่ฉีกออกไปจาก backmount เดิมๆ บทความนี้จึงขอกล่าวเฉพาะส่วนที่เป็น backmount เท่านั้น เพื่อให้บทความยังคงความง่ายและกระชับ
Jacket BCs
เป็นชื่อเรียกรวมๆของชุดดำน้ำที่เกิดมาเพื่อนักดำน้ำนันทนาการ และเราจะเจออุปกรณ์นี้ตั้งแต่วันแรกที่เราลงสระเลยนั่นเอง โดยมี subset รองลงมาเช่น Stab Jacket, Front Adjustable Jacket, Back Inflate BC นั่นเอง โดยสิ่งที่วัดได้ชัดเจนว่านี่คือ BCs แนว Jacket คือ มันจะมีไซส์ที่ชัดเจน (XXS - XXL) เป็นชุดชิ้นเดียวหรือแยกชิ้นก็ได้
Stab Jacket
Stab Jacket ย่อมาจาก Stabilizing Jacket ที่เป็นชุดเสื้อกั๊กแขนกุด ที่ทำหน้าที่เป็น BCD และไม่สามารถปรับสายบ่าที่ไหล่ได้ แต่มีข้อดีมากเรื่องความง่าย ไม่ต้องปรับอะไรมาก แค่สายสองสามจุดก็พอแล้ว และเรื่องของความปลอดภัยเนื่องจากถุงลมจะครอบมาถึงหน้าอกของนักดำน้ำ และจะช่วยดันให้หน้าของนักดำน้ำพ้นน้ำตลอดเวลาเมื่ออยู่บนผิวน้ำ และจะเป็นประเภทของชุด BCs ที่มีกระเป๋าเก็บของใหญ่มากเพราะมีเนื้อที่ให้ใช้งานด้านหน้าเยอะ ปัจจุบันยังมี SCUBAPRO ที่เป็นผู้ริเริ่ม และยังผลิตและจำหน่าย Stab Jacket อยู่ในตลาดอย่างต่อเนื่อง แต่นักดำน้ำในประเทศไทยมักจะไม่ค่อยเห็น แต่ชุด Stab Jacket ถือเป็นสิ่งโปรดปรานของนักดำน้ำชาวญี่ปุ่นเลยก็ว่าได้
Front Adjustable Jacket
Front Adjustable Jacket ถือเป็น BC ชุดแรกของทุกคนอย่างแน่นอน เพราะมักจะเจอในอุปกรณ์ของโรงเรียน มีข้อดีอย่างมากเรื่องสายบ่าที่ปรับได้ และจะเข้ากับตัวนักดำน้ำได้กระชับดี และยังสามารถปลดได้อย่างรวดเร็วในกรณีที่นักดำน้ำต้องได้รับการช่วยเหลือ และยังคงความสามารถในการพยุงศีรษะและใบหน้าของนักดำน้ำให้พ้นน้ำขณะที่ลอยตัวที่ผิวน้ำ และยังมีพื้นที่จัดทำกระเป๋าเก็บของ จึงเป็นที่นิยมและเป็นประเภทของ BC ที่ขายดีที่สุดอีกด้วย
ทั้ง Front Adjustable และ Stab Jacket นั้นออกแบบมาให้มีพื้นที่เก็บของด้านหน้าหรือด้านข้างที่มีขนาดใหญ่ นักดำน้ำจึงแทบไม่ต้องเกี่ยวแขวนอะไรที่ด้านนอกของชุดดำน้ำเลย
Back-Inflate BCs (Back Buoyancy)
ถุงลมที่คอยควบคุมนักดำน้ำใต้น้ำนั้นจะผล อย่างชัดเจนในเรื่องของ Drag ที่มีพื้นที่ลากน้ำมาก และ Trim ที่คอยรักษาท่าดำน้ำของนักดำน้ำ Back Inflate BC จึงถือกำเนิดขึ้นมาเพื่อทำให้ Drag น้ันลดลง และ Trim นั้นทำได้ง่ายขึ้น โดยการเน้นให้ถุงลมนั้นอยู่ด้านหลังนักดำน้ำจะลดพื้นที่ด้านหน้าลดลง และเพิ่มอิสระในการเคลื่อนไหวมากขึ้น รวมไปถึงการรักษาบาลานซ์ใต้น้ำ เพราะจะไม่มีอากาศที่อยู่บริเวณด้านหน้าของ BC เมื่อมีการเปลี่ยนท่าหรือหมุนตัวใต้น้ำ และยังคงความสะดวกสบายของ Front Adjustable BCs ที่ปรับขนาดได้ง่ายและปลดสายบ่าได้อย่างรวดเร็ว อย่างไรก็ดี ต้องพึงระวังว่า Back Inflate นั้นจะมีถุงลมด้านหลัง การเติมลมเข้าถุงลมเพื่อให้ลอยตัวที่ผิวน้ำได้นั้น ถุงลมอาจจะมีแรงยกมากพอที่จะมีแรงดันศีรษะหรือใบหน้าของนักด้ำให้อยู่ใต้น้ำได้ Back-Inflate BC จึงมักจะมี Trim Weight เพื่อแก้ปัญหานี้ และนักดำน้ำก็ต้องฝึกที่จะควบคุมชุดดำน้ำแบบ Back-Inflate ระหว่างที่อยู่บนผิวน้ำได้
เรียกง่ายๆว่าเจ้า Jacket BC นั้นเกิดและโตมาพร้อมกันกับนักดำน้ำนันทนาการเลยก็ว่าได้
Backplate and Wing (BPW)
เจ้า Backplate and Wing นั้น ถือกำเนิดมาจากนักดำน้ำสำรวจถ้ำ ซึ่งค้นหาอุปกรณ์ที่จะตอบโจทย์การใช้งานอย่างเฉพาะจุด และสามารถเปลี่ยนซ่อมอุปกรณ์ได้ง่าย BPW จึงมักจะเป็นระบบ modular ที่อะไรเสีย ก็เปลี่ยนเฉพาะจุดนั้นไป และ Harness จะเป็นสายรัดขนาด 2 นิ้ว ที่ปรับเข้ากับนักดำน้ำขนาดใดก็ได้ จึงเป็นที่สังเกตุได้ว่า BPW นั้นจะไม่มีไซส์ตายตัวเสียทีเดียว แต่อุปกรณ์ต่างๆนั้นจะปรับเปลี่ยนให้เข้ากับตัวผู้ใช้ได้หลากหลาย แต่โครงสร้างพื้นฐานนั้นคล้ายคลึงกับ Back-Inflate BC คือมีถุงลมด้านหลัง ซึ่งทำให้ Trim ที่ดี เพราะเกิดจากลมที่อยู่ด้านหลังนักดำน้ำ และชุด BPW จะมีสายรัดเป้าเพื่อให้ BPW ไม่หนีห่างจากตัวนักดำน้ำระหว่างการใช้งาน โดยมี Dive Rite เป็นหนึ่งในแบรนด์แรกๆที่ทำ BPW ออกมาจำหน่ายให้กับนักดำน้ำทั่วไป
BPW มีข้อดีเรื่องของความยืดหยุ่นในการใช้งาน และสามารถต่อยอดได้ง่ายหากต้องการพัฒนาศักยภาพดำน้ำให้สูงขึ้นและต้องใช้ถังดำน้ำที่มากขึ้น แต่ก็แลกมาด้วยกับราคาที่สูงกว่า Jacket BC และการปรับตั้งที่ยุ่งยากกว่า และการสวมใส่ที่ต้องร้อยสายรัดเป้าเพิ่มอีกด้วย เมื่อต้องแต่งตัวในน้ำ หรือแต่งตัวบนเรือเล็ก ต้องเพิ่มความระมัดระวังในการสวมใส่ชุดบนเรือเล็กด้วย
รวมไปถึงหลักการ surface diver rescue ที่ต้องมีขั้นตอนแตกต่างกัน การเรียนหลักสูตร rescue diver ที่ถูกต้อง จึงจำเป็นต้องเข้าใจวิธีการช่วยเหลือในอุปกรณ์ที่ต่างแบบกันด้วย ถ้าเราใช้ wing แล้วครูสอนให้เราช่วยเหลือนักดำน้ำแค่ใน Jacket อย่างเดียว ก็น่าเป็นห่วงกรณีที่ต้องช่วยเหลือนักดำน้ำที่ใช้ BPW ที่ครูสอนดำน้ำเองกำลังเชียร์กัน และนิยมใช้กันอย่างแพร่หลาย
Pro and Con outlook
ข้อดีของ Jacket นั้นคือความง่ายและความสบายในการสวมใส่ บางรุ่นที่ทำมาจากผ้าล้วนๆ จะมีน้ำหนักเบามาก เหมาะกับการเดินทางด้วยเครื่องบินที่มีข้อจำกัดเรื่องน้ำหนักเดินทางมากที่สุด และนักดำน้ำมีความคุ้นเคยในการใช้งานเพราะเป็นอุปกรณ์ที่เหมือนกับที่เรียนมา เข้าช่วยเหลือง่าย และราคาถูก แต่ BPW นั้นจะได้เรื่องความ streamlined ที่ดี, สามารถ custom อุปกรณ์ได้แทบทุกส่วน แต่ก็แลกมาด้วยค่าตัวที่สูงกว่า แต่น้ำหนักตัวที่มากกว่า (แต่ก็สามารถทำให้เบาขึ้นด้วยการใช้วัสดุที่น้ำหนักเบาได้ แต่ก็ต้องจ่ายมากขึ้นเช่นกัน)
Weight Integrated or Weight Belt
การใช้ Weight Integrated BC นั้นจะทำให้นักดำน้ำมีความสบายใต้น้ำมากกว่าการใช้เข็มขัดตะกั่วเพราะไม่มีน้ำหนักติดตัว แต่ก็จะแลกมาด้วยชุดที่มีน้ำหนักมากกว่าชุด BC ที่ไม่มีกระเป๋าตะกั่วอย่างชัดเจน ส่วนใหญ่นักดำน้ำที่ใส่น้ำหนักมากเกินไป เมื่อใช้ weight belt นั้นจะดึงให้นักดำน้ำจมน้ำ แต่เสื้อที่มีหน้าที่ทำให้ลอย จะลอยเต่อออกมาจากลำตัว และหลายๆครั้งจะค้ำคอทำให้เกิดความไม่สบายบนผิวน้ำ และใต้น้ำอีกด้วย
Skills
ในการใช้งานอุปกรณ์ใดๆนั้น นักดำน้ำจะต้องให้ความสำคัญกับทักษะของตนเองก่อน การฝึกการลอยตัวที่ถูกวิธีจะทำให้การดำน้ำนั้นสนุกและสบาย โดยการเลือกอุปกรณ์ที่เหมาะสมก็จะทำให้การดำน้ำของคุณเพลิดเพลินได้มากขึ้น
Postscriptum
การเลือก BCD ของเรานั้น ไม่จำเป็นต้องตามกระแสเสมอไปแต่ควรเลือกให้เหมาะกับการใช้งาน และงบประมาณของตนเองให้เหมาะสม ถ้าหากเรามองว่าข้อไหนสำคัญ ก็อาจจะอยากเชียร์แค่ให้เลือก BC ที่ใช้ weight pocket เพราะว่าความสบายนั้นชัดเจนมากเมื่อเปรียบเทียบกับการใช้เข็มขัดตะกั่ว ส่วนเลือกรุ่นไหน ยี่ห้ออะไร เพราะอะไร อยากได้คำปรึกษา ก็สามารถส่งข้อความมาถามเราได้เลย